ÇELİK HASIRDA OPTİMİZASYON NEDİR VE NASIL YAPILMALIDIR?
Standart Çelik Hasırlar (TS 4559) göre üretilmektedir. Çelik hasır genelde, tünel kalıpla yapılan konutlarda, cezaevi inşaatlarında, temel dolgusu üzeri çelik hasırlı betonlarda ve saha betonlarında kullanılmaktadır.
Çelik hasır, tipi ne olursa olsun (Q,R,TR) 2 boyutlu malzeme olup, özel üretimler hariç, standart k (215x500 cm) boyutlarında üretilmektedir.
Üst yapı inşaatlarında temel, kolon ve kirişler hariç, döşemelerde ve betonarme perdelerin orta açılık bölgelerinde kullanılmaktadır.
Çelik hasırlar;
- Bazı hallerde, döşeme açıklığına ve yüke bağlı olarak x veya y yönünde veya her iki yönde double yani yan yana 2 çubuk olacak şekilde,
- Standart olarak üretilen tiplerin dışında projesine göre farklı çap ve boyutlarda,
- Standart tipler (Q,R,TR) esas olmak üzere, projelerdeki boyutlara ve bindirme bölgelerindeki çubuklar iptal edilmiş şekilde yani optimize edilerek,
üretilebilmektedir.
OPTİMİZASYON TANIMI:
Tünel kalıpla yapılan döşemelerde, betonarme perdelerde, kapama perdelerinde, temel doğu üzeri çelik hasırlı beton imalatlarında ve saha betonlarında donatı olarak çelik hasır kullanılmaktadır.
Çelik hasırlar, döşeme ve betonarme perdelerde (TS 4559)’e göre çalışan yönde en az 3 göz, tevzi yönde en az 1 göz üst üste gelecek şekilde bindirme yapılarak kullanılmaktadır.
Döşemelerde; alt ve üst (mesnet) çelik hasırlarda bindirme bölgelerindeki göz adedi kadar,
Kat betonarme perdelerinde ve kapama perdelerinde;
- Yan yana dizilen çelik hasırların üst üste bindirilen bölgelerde göz adedi kadar, betonarme perdelerin başlık (kolon kısımlarında) bölgelerinde göz adedi kadar düşey çubuklar,
- Perdelerin üst kata çıkan filizlerde göz adedi kadar tevzi (yatay) çubuklar,
fazladan kullanılmaktadır.
Yani, statik hesaplarda dikkate alınmayan bu çubuklar iptal edildiğinde ve/veya kullanılmadığında, döşeme ve betonarme perdelerin statik hesaplarına esas donatı kesit alanlarında herhangi bir azalma ve eksilme olmayacaktır.
Proje kapsamında optimize edilecek çelik hasırların proje müelliflerince belirlemesi, optimizasyonlara yönelik çizimlerin de yine proje müelliflerince yapılması gerekmektedir.
Ancak; idarelerin ve yüklenici firmaların, proje müelliflerine gereken oranda, tatmin edici ve makul bir ücret ödemedikleri hususu herkesin malumudur.
Bu nedenle ve buna bağlı olarak; uzun bir işlem gerektiren bu çalışma yerine proje müellifleri, standart çelik hasır plaka boyutlarını referans alarak proje hazırladıkları görülmektedir.
Bu konuda yapılan iş bu makaleye ek örnek çalışma da görüleceği üzere, projedeki gerçek ihtiyaç olan çelik hasır ihtiyacı yerine %50 ye varan oranlarda fazla sipariş verilmek zorunda kalındığı, standart üretim boyutlarından kesim yapılmak suretiyle imalat yapıldığında ise bu %50 oranındaki çelik hasırın hurdaya çıktığı hesaplanmıştır.
Çelik hasırda optimizasyon işlemi bir proje revizyonu değildir. Bu işlem sahada şantiye şefinin uygulayacağı, kontrollük elemanının da işin doğru yapılıp yapılmadığını kontrol etmesinden ibaret olan basit bir işlemdir.
Sonuçta, basiretsiz idareler ve idareciler ile iş bilmez yükleniciler yüzünden ciddi oranda bir milli servet heba edilmekte, boşa yere para harcanarak, yaklaşık maliyet ve üretim maliyetleri artmaktadır.
Çevre ve Şehircilik Bakanlığı birim fiyatlarında 15.160.1001 poz nolu (eski Y.23.010) Nervürlü çelik hasırın yerine konulması analizinde zayiat oranı %2.5 (yüzde ikibuçuk) olarak belirlenmiştir. Analizdeki zayiat oranının çok düşük olduğu, reelde ise ekli örnek projede hesaplanan zayiat oranı ortalaması döşemede % 39,07 olarak hesaplanmıştır. Betonarme perdelerde ise bu oran % 57,72 olarak hesaplanmıştır.
Zayiattın bu kadar yüksek olduğu bir işte firenin asgariye indirilmesi, zarar ve ziyanın ortadan kaldırılması için tek çözüm; nitelikli bir çalışma ile doğru metrajların oluşturulması, uygun çelik hasırlar için boyutlu optimizasyon yapılması, sipariş ve uygulama sürçlerinin de doğru yönetilmesinden geçmektedir.
2 BOYUTLU OPTİMİZASYON SÜRECİ
Çelik hasırın imalat birim fiyatı tonaj üzerinden olsa bile, siparişlerde en önemli unsur, hangi tipten kaç adet plakanın siparişinin verileceğidir.
Eğer, projedeki çelik hasır tipleri, her bir tipteki farklı boyutlara göre sipariş verilmediyse, ayrıca; imalatında standart plaka (215x500 cm) boyutlarından yapılacağı şeklinde düşünüldüyse, işin sonunda metrajdaki tonajdan en az %50’si kadar daha fazla siparişin verileceğinin bilinmesi gerekir.
Firmalarca, çelik hasır siparişleri genelde, standart üretim olan (215x500 cm) plaka boyutları üzerinden sipariş vermektedir. Sahadaki uygulamalarda ise, standart boyutlardan projedeki boyutlarına göre yerine kesimler yapılarak kullanılmaktadır.
Çelik hasır iki boyutlu bir malzeme olduğundan, kesimlerden arta kalan parçalara kullanılabilecek bir yerin bulunması zordur. Bu parçalara kullanılacak bir yer bulunamadığında bu parçalar hurdaya ayrılmaktadır.
İsrafı önlemek, maliyeti düşürerek kazanç sağlamak için planlı bir çalışmanın yapılması gerekmektedir.
Buna göre; aşağıda belirtilen aşamaların yürütülmesi gerekmektedir.
- Çelik hasır 2 boyutlu (en/boy – genişlik/uzunluk) bir malzeme olup, projelerde farklı tiplerde ve farklı boyutlarda kullanılmaktadır. Bu nedenle; projenin genelinde blok, kat ve eleman (döşeme, betonarme perde) bazlı olarak hangi tipte ve hangi boyutta kaç adet çelik hasırın kullanılacağını belirlemek için metrajın çıkartılması,
- Çelik hasır tipi ve tiplerdeki boyutlara göre listelerin oluşturulması,
- Metraj sonucunda uygulamanın standart (215x500cm) plakalardan kesim yapıldığında ve kesimden artan parçalara kullanılacak bir yeri olup olmadığı kontrol edildiğinde geriye ne kadar bir zayiatın kaldığı görülmelidir.
OPTİMİZASYON SÜRECİ
- Proje genelinde hangi tipte ve hangi boyutta kaç adet çelik hasırın kullanılacağının belirlenmesi,
- Tip ve boyutlarına göre metraja kapsamındaki çelik hasır listelerinin oluşturulması,
1-İşin büyüklüğüne,
2-Metraj sonucundaki çelik hasırların tiplerine ve her bir tipteki boyutlar ve plaka sayılarına,
3-Tip, boyut ve plaka sayısına esas tonaja,
- Bağlı olarak özel üretim yaptırılıp yaptırılamayacağına, ayrıca; üretici firma ile de görüşülerek talebin karşılanıp karşılanamayacağının bilinmesi,
- Bu farklı üretim için üreticinin ilave bir bedel talep edip etmeyeceği, edecek ise farkın ne kadar olduğunun bilinmesi,
- gerekmektedir.
Yukarıda belirtilen işlemlerin sonucunda yani projedeki çelik hasır tipleri ve her bir tipin farklı boyutlarına göre üretim yaptırılmasına karar verilmesi durumunda;
- Döşemelerdeki çelik hasır bindirme bölgelerinde üst üste binen çubukların iptal edilmesi,
- Kat betonarme perdelerinde ve kapama perdelerinde; düşey olarak yan yana dizilen çelik hasırlarda üst üste bindirilen bölgelerde, perdelerin başlık (kolon kısımlarında) bölgelerindeki düşey çubuklarda, perdelerin üst kata çıkan filizlerindeki tevzi (yatay) çubukların iptal edilmesi,
- Konumu itibariyle (döşeme-betonarme perde) hangi çelik hasır tipindeki hangi çubukların iptal edileceği,
- İptal edilecek çubuklar sonucunda göre çelik hasırların üretime esas çizimi, plaka ve m2 ağırlıklarının hesaplanması, bunlara ait çizim ve tabloların oluşturulması,
- Çubuk iptali yapılacak çelik hasırların kalıp planı ve perde düşey açılım paftalarında ait dwg çizimlerinde belirtilmesi,
gerekmektedir.
Tüm bu iş ve işlemler bir mühendislik hizmetidir. Optimize edilecek yani, projedeki boyutlar üzerinden ve bazı çubuklarında iptal edilmiş şekliyle üretilecek çelik hasırların sahada doğru bir şekilde uygulanması için bir koordinasyon gerekmektedir.
ÖRNEK ÇALIŞMA SONUÇLARI
KAT BAZLI DÖŞEMEDE ÇELİK HASIR OPTİMİZASYONU
Bu örnek çalışmada, TOKİ tarafından ihalesi yapılmış ve halen yapımı devam etmekte olan bir projenin kapsamında bulunan A tipi 3B+Z+3K konut projesi esas alınmıştır.
Yapılan bu çalışmadaki örnek kat alanı = 340 m2
Kat döşemesindeki alt ve üst çelik hasır metraj tonajı = 1,081 ton
Alt ve üst çelik hasırlar için standart boyutta sipariş edilmesi gereken plaka sayısı = 55 adet
Metraj miktarının standart boyut hasırlardan karşılanması halinde ihtiyaç = 1,702 ton (kesimden artan parçalardan 2’sine kullanılacak yer bulunmuştur)
Fire/Hurda miktarı = 1,702-1,081 = 0,621 ton
Fire/Hurda oranı = 0,621/1,702 = % 36,5
Çubuk optimizasyonundan sağalana kazanç = 1,081-1.037= 0,044 ton
Optimizasyonun (proje boyutu+çubuk) sonucunda imalat toplam tonajı = 1,702-1.037= 0,665 ton
Optimizasyon sonucunda toplam kazanç = 0,665-1.702= % 39,07
KAT BAZLI BETONARME PERDELERDE ÇELİK HASIR OPTİMİZASYONU
Bu örnek çalışmada, TOKİ tarafından ihalesi yapılmış ve halen yapımı devam etmekte olan bir projenin kapsamında bulunan GB tipi B+Z+2K konut projesinin zemin katındaki betonarme perdeler esas alınmıştır.
Kattaki betonarme perdelerin hasır metraj tonajı = 3,865 ton
Standart boyutta sipariş edilmesi gereken plaka sayısı (perdenin 2 yüzü için) = 196 adet
Metraj miktarının standart boyut hasırlardan karşılanması halinde ihtiyaç = 6,953 ton
Çubuk optimizasyonundan sağalana kazanç = 3,865-2.940 = 0,925 ton
Optimizasyonun (proje boyutu+çubuk) sonucunda imalat toplam tonajı = 3,865-0,925 = 2,940 ton
Fire/Hurda miktarı= 6,953-2,940 = 4,013 ton
Optimizasyon sonucunda toplam kazanç = 4,013/6.953 = % 57,72
ÖRNEK ÇİZİM DOSYALARI (DWG)
Yukarıda yer alan örnek hesaplamalar ile birlikte aşağıda ulaşabileceğiniz örnek DWG dosyalarını da paylaşmak isterim. İlgili dosyalarda hem döşeme çelik hasırları, hem de perde çelik hasırları için hazrıladığım örnek çizimlere de ulaşma imkanınız olacaktır.
Çelik Hasır Perde Optimizasyon Örnek Dosyasını İndir
Çelik Hasır Döşeme Optimizasyon Örnek Dosyasını İndir
NOTLAR
1- Örnek projeler üzerinde yapılan optimizasyon çalışmaları proje tipine özel olmakla birlikte farklı proje tipleri için karlılık değerlerinde değişiklikler olabileceği unutulmamalıdır.
2- Her proje tipi için farklı bir optimizasyon çalışması yapılmalıdır. Daha önce yapılan bir optimizasyon çalışması, benzer bir proje tipi için uygulanamaz durumdadur.
KÜNYE
Sektörde 42. yılını tamamlamak üzere olan bir inşaat mühendisi olarak gerek yurt içinde, (Avrupa Konutları TEM (3114 Konut) - Silivri L Tipi 6 Adet Kapalı Cezaevi - Akşehir Cezaevi - Fethiye Cezaevi) gerekse yurtdışında (İran/Qazvın - Irak/Rafah-City) birçok projede uyguladığım bu çalışmaların ülkemiz genelinde de uygulanmasını, milli servetin israf edilmemesini ve artan maliyetlerin kontrol altında tutulmasını amaçlayarak iş bu makaleyi kaleme aldım.
Statik projelerde donatı adet bilgilerini neden yazmazlar?Demir fiyatlarında yaşanan artışlar ve firmaların bundan sonra uygulaması gereken 4 değişiklik
Com Metraj Yazılımları Türkiye'nin Devlerinin Tercihi!