Com Platinum Metraj Çıkarma Programı
Donatı optimizasyonu nedir? nasıl yapılır?

DONATI OPTİMİZASYONU NEDİR? NASIL YAPILMALIDIR?

Donatı optimizasyonu, inşaat sektöründe sıkça konuşulan ancak uygulama süreçlerine geçildiği zaman yeterli bilgi ve tecrübeye sahip olunmadığından uygulamasından vazgeçilen, yarıda kalan ya da uygulandığı zannedilip ciddi tonajlarda donatının hurdaya gönderildiği bir süreç olarak karşımıza çıkmaktadır. Yükselen maliyetlerde minimum zayiat oranları ile yapının inşa süresini tamamlamak adına bu yazı içerisinde donatı optimizasyonu ve optimizasyona etki eden faktörler ile optimizasyon sonrasındaki yapılması gereken adımları kaleme aldım...

İNŞAAT SEKTÖRÜNDE MALİYETLER

Yapılardaki maliyetin %10-15’ini inşaat demiri oluşturmaktadır. Bu durum göz önüne alındığında zayiat/firelerdeki oranlarına dikkat edilmesi gerekmektedir. Zayiat ve firenin minimize edilebilmesi öncelikle doğru metraj çıkartılması, iyi bir planlama ve optimizasyon yapılması ile mümkündür.
Optimizasyon, genelde herkesin duyduğu ancak, yeteri bilgi ve tecrübeye sahip olmadığı bir konudur. Optimizasyon, demirci ustasının bilgi, görgü, tecrübe ve maharetine bırakılamayacak kadar önemli olup, bu konu bir mühendislik ve müşavirlik hizmetidir.
Gerekli çalışmalar ve hazırlıklar yapılmadan işe başlandığında yüksek oranda zayiat ve firenin oluşması kaçınılmazdır.
Son yıllarda çok sayıda inşaat şirketi kapanmıştır. Bu durum göz önüne alındığında sektörde yaşanan sıkıntılar, darboğazlar ve maliyetlerdeki artışlar firmaların ayakta kalmasını zorlaştırmaktadır. Maliyetlerin kontrol altına alınabilmesi için büyük, küçük demeden tüm şirketlerin yapısal tedbirleri almasının yanı sıra en önemli girdi olan inşaat demirinde yani donatıda optimizasyonuna yönelik çalışmaların yapılması gerekmektedir.

DONATI OPTİMİZASYONU

Tor demir ve hasır çelik optimizasyonları metodolojik olarak birbirinden farklıdır. Tor demirde tek boyutlu, hasır çelikte ise 2 boyutlu optimizasyon uygulanır. Bu yazımızda, tek boyutlu yani tor demir optimizasyonuna yönelik çalışmalar anlatılmıştır.

TEK BOYUTLU OPTİMİZASYON (TOR DEMİR)

Aynı çapta fakat farklı uzunluklardaki donatıların standart (12 mt) boydan minimum zayiat ve fire ile kesilmesi işidir. Bu iş ve işlemler için farklı matematik modellemeler kullanılmaktadır.
Minimum zayiat ve fireyi bulabilmek için farklı matematik modellemelere göre iterasyonlar yapılmalı, bulunan en uygun sonuca göre de kesim planları oluşturulmalıdır.

OPTİMİZASYON İŞLEMİNDE İŞ AKIŞI

Donatı Optimizasyonunda Süreçler

Optimizasyon, birçok süreç ve aşamadan oluşur.

Buna göre;
Metraj çalışması,
Planlama süreci,
Optimizasyon,
Projelerin düzenlenmesi,
Eğitim süreci,
Üretimin planlaması,
Üretim süreci,

1- METRAJ ÇALIŞMASI

Optimizasyonda ilk adım proje kapsamındaki tüm imalatlardaki donatı metrajlarının tam ve doğru olarak çıkarılması işidir.

Donatı metrajı, projedeki tüm yapılar için ayrı ayrı olmak üzere katlar ve varsa dilatasyonlar bazında olmak üzere döşeme, kolon, kiriş, perde, merdiven, parapet gibi yapı elemanlarının adı ve boyutularına göre çıkarılmalıdır. Yani; hangi yapı elemanında hangi çap ve boyda ne kadar donatı kullanılacağı net olarak bilinmelidir.

Burada küçük bir not eklemek gerekirse genelde şekilli yani donatının bükümüne göre metraj ile optimizasyon karıştırılmaktadır. Donatının şekline göre bükülmesi ve bu şekillere göre kesim listesi oluşturulması işi optimizasyonla alakalı değildir.

''Donatıların büküm şekline göre metraj, dışarıdan hazır donatı sipariş süreçlerinde kullanılmakta olup, optimizasyon ile karıştırılmamalıdır.''

Metrajlar çıkarıldıktan sonra kat bazındaki yapı elemanlarının adına (döşeme, kolon, kiriş, perde, merdiven, parapet vb.) ve bunların gruplarında (kolonlar, kirişler, perdeler vb.) hangi çap ve hangi boyda ne kadar donatının bulunduğu belirlenmiş olacaktır.

Metrajlar çıkartılırken;

- Kolon ve perde aplikasyon, düşey açılım veya detay paftalarında aynı kattaki veya farklı katlardaki kolon ve perdelere ait benzerliklerin olup olmadığı,
- Kiriş açılım paftalarında da yine aynı kat veya farklı katlara ait kirişler için benzerliklerin bulunup bulunmadığı kontrol edilmelidir.
- Kolon, perde ve kiriş paftalarındaki kolon, perde ve kiriş sayılarının kalıp planlarındaki sayılara eşit olup olmadığı da özellikle kontrol edilmelidir.
Optimizasyona esas metraj çalışması katlar ve varsa katlardaki dilatasyonlar bazında yürütülmelidir. Kolon ve perde aplikasyon, düşey açılım ve detay projeleri ile kiriş açılım paftalarındaki benzer kirişlere ait bilgiler ilgili katların ve ilgili dilatasyonların altında toplanacak şekilde ayrıştırılmalıdır.

Ayrıca;

- Kolon aplikasyon planları, düşey açılım ve detay paftalarındaki her bir kolon için çiroz adetleri hesaplanarak metraja dahil edilmelidir.

- Perde aplikasyon, düşey açılım ve detay paftalarında çirozlar m2’ye 10 veya 4 adet olarak belirtilmektedir. Bu nedenle; her perdedeki çirozların adetleri hesaplanarak metraja dahil edilmelidir.

- Metraj öncesi kiriş açılım paftalarındaki etriye adetlerinin kiriş açıklıklarına göre doğru olarak hesaplanıp hesaplandığı kontrol edilmelidir.

- Kesitten tarif edilen hatıl, bağ kirişi, subasman perdesi, parapet, merdivenler ve bant kirişlerine ait donatılar metrajlara dahil edilmelidir.

- Detayı verilen ancak, adedi proje üzerinden sayılarak belirlenecek olan döşeme boşlukları, perdelerdeki rezervasyonlar, döşemelerdeki bant kirişlerine vb. ait donatı metrajları da ilgili kat ve dilatasyon bazında çıkarılmalıdır.

- Metraja giren tüm donatılar için poz numarası verilmelidir. Bu poz numaraları 2 şekilde olabilir. İlki metraja dahil olan her bir donatıya müstakil poz numarası verilebileceği gibi, aynı çap ve aynı boydaki donatılara tek bir poz numarası da verilebilir. İkinci pozlandırma tipi optimizasyon çalışması için daha uygun olacaktır.

Metraj tam ve doğru olarak çıkarılmadan optimizasyona başlanmamalıdır. Tahmini değerler üzerinden yapılacak her işlem zarar ile sonuçlanacaktır!

Ayrıca; metraj ve optimizasyona başlanmadan önce dikkat edilmesi gereken bazı önemli noktalar mevcuttur.

Bunlar;

1 - Kesimden arta kalacak donatıların yeniden kullanılabilmesi için boyların son rakamlarının sıfır (0) ve beş (5) olarak kalması uygun olacaktır. Bu şekilde zayiat azaltacaktır. (ÖRNEK L=387 cm olan bir donatı boyunun L=380 cm, L=385 cm veya L=390 cm olarak değerlendireceğine karar verilmelidir.)

2 - Kesim sonucunda artacak donatılardan çaplara göre hangi boydakilerin hurdaya ayrılacağına yani stokta yer almayacağına karar verilmelidir. ÖRNEK Ø8 mm için L ≤ ….. cm, Ø10 mm için L ≤ …. cm, Ø12 mm için L ≤ …. cm, Ø14 mm için L ≤ …. cm, Ø16 mm için L ≤ …. cm, Ø18 mm için L ≤ …. cm, Ø20 mm için L ≤ …. cm, Ø22 mm için L ≤ …. cm, Ø24 mm için L ≤ …. cm, Ø25 mm için L ≤ …. cm, Ø26 mm için L ≤ …. cm, Ø28 mm için L ≤ …. cm, Ø30 mm için L ≤ …. cm, Ø32 mm için L ≤ …. cm, gibi karar verilmelidir.

Donatı Boyu Hesabı
Kolon, perde ve kirişlerde çok sayıda farklı çap kullanılması zayiatı artıran önemli bir etkendir. Bu nedenle; kolon, kiriş ve perdelerde farklı çaplarda donatıların kullanılmasının yerine olabildiğince az çapın seçilmiş olması zayiatı azalacaktır.

Proje firmalarının kolon, perde ve kirişlerde mümkün olduğunca az sayıda çap seçimine özen göstermesi önemlidir. Şantiye ortamında kolon, perde ve kirişlerdeki farklı çaplar için tahvil yapılarak çaplardaki sayı aza indirgenmelidir. Kısaca proje ofisleri ile de ortak bir çalışma yapılması, yani optimizasyon sürecine dahil edilmesi önem arz etmektedir.

En çok zayiat/fire Ø16 mm’den ≥ büyük donatılarda olmaktadır. Ø16 mm’den ≥ büyük donatılarda standart üretim boyu olan 12 mt’lik parçalardan kesim yapıldığında kalan donatının kullanılacağı bir yerin bulunması çok zordur. Bu nedenle; metrajı ve tonajlı yüksek projelerde minimum zayiat ve fire için 12 mt den büyük donatı temin edilmelidir.

Kolon, perde ve büyük açıklıklı kirişlerde filiz ve bindirme boylarından tasarruf edebilmesi için manşonlu ek yapılması ayrıca değerlendirilmelidir. Bunun için, filiz ve bindirme donatı maliyet = filiz boyu (bindirme boyu) x donatı birim ağırlığı x donatı birim fiyatı ile manşon maliyet mukayesesinin yapılması ve maliyeti ucuz olana göre hareket edilmelidir.

2- PLANLAMA ve İŞ PROGRAMI SÜREÇLERİ

Projenin genelinde kullanılacak donatının tek seferde satın alınması finans maliyeti, stoklanması ve koruması açısından mümkün değildir.

Bu nedenle; iyi bir donatı optimizasyonundan önce planlama ve iş programına esas kriterlerini belirlemek gerekir.

Buna göre; planlama ve iş programında kaba inşaat için belirlenen süre, kullanılacak kalıp türü ve teknolojisi, makine ve ekipmanların sayısı ve kapasiteleri, işin birden çok taşerona yaptırılması halinde taşeron sayısı, her bir taşerondaki personel sayısı, kalıp ilerleme (adım hesabı) hızı, çalışılacak sürelerdeki mevsim şartları ve meteorolojik parametreler, donatının satın alma periyotları ve sevkiyat programı, her partide satın alınacak donatıların çap ve tonajı gibi bir çok verinin önceden bilinmesi gerekir.

Donatı, kaba inşaat iş programındaki kalıp ve beton ilerleme hızlarına göre sahaya getirilmelidir. Ancak; ilk partiden itibaren donatı siparişleri imalat programındaki metraj ihtiyacına göre değil, optimal optimizasyon için gerekli ihtiyaca göre belirlenmelidir.

Çünkü, optimizasyonların sonucunda fire-hurda dışında daha sonraki aşamalarda kullanılacak çap ve boyutta donatılar olacaktır. Bu nedenle; başlangıçtaki siparişlerde metrajlardakinden daha fazla siparişin verilmesi zorunludur. İlerleyen aşamalarda ise önceki optimizasyonlardan arta kalan donatılarda optimizasyonlarda dikkate alınacağından bu siparişlerde miktarların giderek azalacağı görülecektir.

Donatı Boyu Hesabı

3- OPTİMİZASYON

Optimizasyon işlemleri için uygun matematik modellemelerle iterasyon yapabilen yazılımlar kullanılmalıdır.

Yukarıda belirtilen tüm hazırlıklar, proje düzenlemeleri yapılmadan, eğitim süreçleri tamamlanmadan, siparişlere esas çaplar ve tonajlar belirlenmeden, sipariş ve nakliye programları oluşturulmadan, üretim, sevkiyat planlaması yapılmadan, sahada stok alanları ve yerleşim planı oluşturulmadan optimizasyona başlanmamalıdır.

4- PROJELERİN DÜZENLENMESİ

Metraj çalışması kapsamında projede görülen eksiklerin (adet, uzunluk, çiroz sayısı vb.) tamamlanması, çaplar üzerinde tahviller yapılmış ise yeni çap ve adet bilgilerinin düzenlenmesi, donatıların uzunluklarında sonu sıfır (0) ve beş (5) olacak şekilde düzenleme yapılmış ise yeni uzunluk bilgilerinin projelere işlenmesi, Kalıp planlarındaki kolon, kiriş ve perdelerin sayıları ile aplikasyon planı, düşey açılım ve detay paftalarındaki sayılar arasındaki farklılıkların projelere işlenmesi gerekmektedir.

5- EĞİTİM SÜRECİ

Optimizasyon nitelikli bir iş ve işlemdir. Optimizasyondan beklenen sonucun elde edilebilmesi, çalışanların bu konuda eğitilmesi ile mümkündür. Çünkü, optimizasyon sonucunda kesilen parçalar yapı elemanlarının adına göre gruplandırılmış ve etiketlenmiş olarak sahaya gelecektir. Bu şekilde gelecek donatıların ilgili yapı elemana ait olup olmadığı ayrıca; gelen donatıların çap, adet ve uzunluklarının projeye uygun olup olmadığın kontrolü gerekmektedir. Bu sürecin nasıl işleyeceği ve işletileceği, kontrollerin nasıl yapılacağı, aksaklıkların nasıl giderileceği konusunda teknik ofis çalışanları, saha personeli ve ilgili taşeronların eğitilmesi gerekmektedir.

6- ÜRETİMİN PLANLAMASI

İş programı, iş planlaması, imalat süreçleri, sipariş ve satın alma süreçleri dikkate alınarak yapılan optimizasyon sonucunda projenin hangi aşamasında hangi yapı elemanlarına ait donatıların hangi parti kapsamında sahaya gelmesi gerektiğini belirleyecek bir imalat takviminin oluşturulması ve bunun için üretimin planlanması gerekmektedir.

7- ÜRETİM SÜRECİ

İş programı ve planlamasına uygun olarak optimizasyonun yapıldığı ve yapı elemanlarının adına göre donatıların paketlendiği ve kullanılacağı zaman sahada olmasını temin amacıyla planlamayı yürüten ekip tarafından gerekli takip ve kontroller yapılmalıdır.

NOT: Yukarıda belirtilen tüm iş ve işlemlerin bir mühendislik ve müşavirlik hizmeti olduğu unutulmamalıdır.

Com Donatı 2020 ile Demir Metraj Süreçleri

Com Donatı 2019 Demo

1000'in üzerinde aktif kullanılan lisans sayısı ile Com Donatı, sektörde mühendislerin demir metraj yükünü üzerine almaya devam ediyor. Com Donatı'nın 2020 versiyonu yakında yayınlanıyor!

Statik projelerde donatı adet bilgilerini neden yazmazlar?
Demir fiyatlarında yaşanan artışlar ve firmaların bundan sonra uygulaması gereken 4 değişiklik
Com Metraj Yazılımları Türkiye'nin Devlerinin Tercihi!