Metraj ve Mühendislik
Metraj, bir işin bünyesindeki farklı iş kalemlerinin miktarlarını belirlemek için yapılan çalışma ve hesaplamaya verilen isimdir.
Metraj, inşaat işi kapsamındaki en önemli çalışma olup, iki aşamalı bir iştir. Öncelikle, her iş kalemine ait metraj miktarlarının tam ve doğru olarak hesaplanması, daha sonrada her
bir imalat için doğru pozun seçilmesi gerekmektedir.
Çünkü; tam ve doğru metraj ve her bir iş kalemi için uygun pozun seçimi maliyeti belirleyen en önemli faktördür. Ayrıca; doğru bir planlama yapılabilmesi, iş süreçlerinin ve malzeme
siparişlerinin doğru olarak yönetilebilmesi buna bağlıdır.
Metrajlar, ilgili imalatın ödemeye esas teşkil eden birimi üzerinden ifade edilir. Uzunluklar mt, alanlar m², hacimler m³, ağırlıklar kg veya ton, sayılabilecek nitelikte olanlar adet,
süreler saat, gün, ay, akaryakıt lt, taşımalar km. vb.
METRAJ HAZIRLANIRKEN NELERE DİKKAT EDİLMELİDİR?
Metraj çıkarılırken genelde 4 işlem ve basit geometri bilgisi ile uzunluk, alan, hacim hesaplanmasında kullanılan formüller, malzemelerin birim ağırlıklarını gösteren tablolar yeterlidir. Ancak; doğru metrajın çıkarılabilmesi için uygulamaya esas projeler, detaylar, teknik şartnameler, özel imalat ise birim fiyat tarifleri, analizler ve benzeri dokümanların olması, bunların dikkatlice incelenmesi, eksik olan dokümanlar temin edilerek çalışmaya başlanması gerekir.
Metrajlar, projedeki tüm imalatları kapsamalı ve her imalatın toplamını yansıtmalı, uygulama aşamasındaki zayiatlar bu hesaba dahil edilmemelidir. Zayiat oranları her imalatın
analizinde, birim fiyat tarifinde veya sözleşmesinde belirtilmelidir.
Metrajlar, imalatların cinsi, sınıfı, niteliği, pozu ve tanımı, analizi, birim fiyat tarifi, ilgili yıl birim fiyatları ile tanımlanarak anlamlı hale getirilmelidir.
Düz mantıkla metraj hazırlanmamalı, “projede ne varsa onun metrajını çıkardım” denilmemeli, tam ve doğru metraj için mühendislik, malzeme ve uygulama bilgisi ve iş tecrübesi devreye
sokularak hesaplama yapılmalıdır.
Yani; her iş kalemi ile ilgili yeterli bilgi ve notasyonlar projelerde, detaylarda ve ilgili dokümanlarda olmayabilir. Ancak; proje ve dokümanlarda olmadığı halde yapılmasında
zorunluluk bulunan iş ve imalatlara ait metrajların da hesaplara dahil edilmesi gereklidir.
Ayrıca; bazı iş kalemlerine ait metrajların sonuçlarının da parçalara ve/veya bölümlere ayırarak bağlantılı alt metrajların oluşturulması gerekebileceği gibi, proje ve
detaylarda belirtilen imalatların alt ve ara katmanlarında uygulanacak olan imalatlara ait metrajlarda çıkartılarak hesaplara dahil edilmelidir.
ÖRNEK
İnşaat alanındaki tüm hafriyat için toplam kübajı (miktarını) hesap ettiğimizi düşünelim. Bulunan değer, toplamda kümülatif olarak bir anlam ifade eder. Ancak; sadece kübajın belirlenmesi, hafriyat işinin yapımı için yeterli değildir. Projede olmadığı halde bu veriden hareketle birçok iş ve imalatın metrajlarının da çıkarılması gerekmektedir.
Kübajdan yani hafriyat miktarından ne kadarının serbest kazı, ne kadarının dar derin kazı, ne kadarının geniş derin kazı sınıfına gireceği, kazının elle, makine ile veya patlayıcı kullanılarak mı yapılacağı, zemin klası ve jeolojik etüt raporu esas alınarak hangi kota kadar hangi klasta kazının yapılacağı, bunlar için hangi pozların kullanılacağı, zemin klasına göre kazıda şev, şev + palye veya şev + iksa yapılıp yapılmayacağı, şev iksa maliyet mukayesesinin yapılarak ekonomik olan çözüme göre metrajın oluşturulmasının gerektiği, iksa yapılacak ise aralıklı veya tam kaplama olarak mı uygulanacağı, şev + palye yapılacak ise şev açısı ile palyelerin kotları, genişlikleri ve sayılarının belirlenmesi, kazı alt kotuna göre derinlik, statik su seviyesine göre de su boşaltma zammının hesabının yapılması, hafriyattan çıkacak malzemeden geri dolguda ne kadarının kullanılacağı, saha içi ve döküm alanına yapılacak nakliyelerin de metrajların oluşturulması gerektiği unutulmamalıdır.
PURSANTAJ ÜZERİNDEN METRAJ HESABINDA YAPILAN YANLIŞLIKLAR VE HATALAR
Elle yapılan metrajların çok uzun sürede hazırlandığı, bu şekilde hazırlanan metrajların da %100 doğru olup, olmadığı her zaman tartışma konusudur. Bu şekilde hazırlanan metrajlar üzerinden yapılan iş programları ve planlamalarda ciddi hatalar ve sapmalar olmaktadır. (Bkz. Pursantaj üzerinden metraj hesabı neden çıkarılmamalıdır?)
Elle hazırlanan metrajlara dayalı olarak yapılan talep, sipariş ve satın alma süreçleri ile imalat aşamasında sorunlarla karşılaşılmakta, bazen gereksiz, bazen ihtiyaçtan fazla, bazen de ihtiyaç miktarından daha az malzeme tedariki nedeniyle nakit akışı ve finansman maliyetlerinde sapmalara neden olunduğu gibi, iş programı ve planlamanın aksamasına ve gecikmelere neden olmaktadır.
Yanlış hesaplanan metrajlardan dolayı firmalarda ciddi sorunlar yaşanmaktadır.
İnşaat işlerinde ana girdilerinden olan demirin genelde inşaatta kullanılacak beton miktarı esas alınarak, kullanılacak demirin miktarı belli bir pursantaj (%...) değeri üzerinden
hesaplanmaktadır.
Pursantaj (toplam beton miktarı m3/ton başına kullanılması öngörülen demirin kg’ı = projede kullanılacak toplam demir miktarı) üzerinden demir tonajını hesaplayan firmalarda çok ciddi sorunlar yaşanmaktadır.
Projede kullanılacak demirin betona bağlı bir pursantaj oranı üzerinden hesaplanması tümden yanlış olan bir alışkanlıktır.
Çünkü; demir miktarını beton üzerinden pursantaj yolu ile hesabında aşağıda belirtilen tüm faktörler dikkate almış olsa dahi ihtiyaç demir miktarını hesaplamak metraj çıkarılmadıkça mümkün değildir.
Buna göre;
- Yapının kullanım amacı, (konut, idari bina, fabrika, konferans salonu, otel, otopark, okul, hastane vb. yapılar için döşeme yüklerinin hesabına esas yük kabulleri)
- Yapıda kullanılacak beton sınıfı,
- Statik hesaba esas yapının önem katsayısı,
- Projedeki aks açıklıkları, aks karolajların niteliği, (düzgün, eğik, ışınsal, karmaşık aks sistemi vb.)
- Kat yükseklikleri,
- Yapını ağırlık ve rijitliği merkezinin yeri ve aralarındaki sapma oranları,
- Deprem yapı davranış kat sayısı,
- Dilatasyon sayısı,
- Yapının düzenli ve/veya düzensiz yapı olup olmadığı,
- Döşemelerin tipi, (plak, kaset, nervürlü, mat, art germe, karmaşık sistemli döşeme vb.)
- Temel tipi, (radye, kirişli radye, sürekli temel, kademeli sürekli temel, tekil temel, karmaşık temel, izolatörlü yani çift radyeli temel vb.)
- İnşa edilecek yerin depremsellik derecesi,
- Zemin parametreleri,
- Kirişler ve döşemelerde donatıların pilyeli veya pilyesiz olması,
- Statik hesaplarda dikkate alınmayan ancak; projelerde kesitten tarif edilen (hatıl, subasman perdesi, parapet, kapama perdesi, vb.) sayısı, ebadı ve boyut oranı,
- Kazık temel, iksa, kazıklı iksa vb. yapı elemanlarının olup olmadığı,
- Kullanılan statik analiz programı,
Gibi daha pek çok faktör reel olarak bilinse dahi, projenin ihtiyacı olan demirin beton miktarı üzerinden pursantaj yoluyla hesaplanması doğru bir metod değildir.
Çünkü; birim fiyat üzerinden bir değerlendirme yapıldığında betonun m3/ TL maliyeti ile demirin ton/TL maliyeti üzerinden bir değerlendirme yapıldığında işin toplamında örneğin
% 10’luk bir yanlışlık yapıldığında bu yanlışlığın maliyete yansıması betonda minimum iken demirde maksimum düzeyde olacaktır.
Bu nedenle; gerek teklif, gerekse inşaat aşamasında kullanılacak demirin miktarı, beton üzerinden pursantajla değil, doğrudan metraj çıkartılarak hesaplanmalıdır.
Eğer, pursantaj üzerinden bir hesaplama yapılacak ise beton üzerinden demiri pursante etmek yerine, demir metrajı üzerinden betonu pursantaj ile hesaplamak maliyet açısından risk
daha az olacaktır.
Metrajlar, proje okumasını ve metraj oluşturma mantığını bilen kişilerce çıkarılmalıdır. Ayrıca; yine doğru metraj için o imalata ait detay, teknik şartname,
birim fiyat tarifleri ve analizleri incelenmeli, proje, detay ve şartnamelerde belirtilen standartlar gözden geçirilerek metraj çıkarılmalıdır.
Özellikle kamu ihalelerinin projelerinde imalatlara poz seçilmesinde sıklıkla bazı yanlışlıkların yapıldığı görülmektedir.
Buna göre;
1- Mahal listelerinde ve projelerin detaylarında geçmiş yıllara kullanılmakta iken daha sonra iptal edilen pozların kullanıldığı,
2- Kamu kurumlarının birim fiyatların kapsamında pozları olduğu halde bir çok imalat için özel pozların seçildiği,
3- Bazı projelerin mahal listelerinde poz numarası belirtilmeden imalatlar için genel bir ifade kullanıldığı, (ÖRNEK: seramik kaplaması yapılması vb.)
4- İmalatların uygulanacağı yerlere dikkat edilmeden veya uygulamanın nasıl olması gerektiği bilinmeden poz seçimi yapıldığı, (Örnek: çimento harçlı sıva yapılacak yüzeylerde kireç
harçlı sıva pozunun seçildiği, ıslak hacimlerdeki badana ve boya işlerinde anti bakteriyel boya yerine küf ve mantar oluşmasına neden olacak badana ve boya seçildiği vb.)
Görülmektedir.
Bu nedenle; metraj hazırlayan kişilerin proje okumasını, uygulamayı ve birim fiyat ve poz kültürüne sahip olması zorunludur.
METRAJ HESAPLARINDA YAZILIM KULLANILMASI
İnşaat sektöründe en büyük işveren kamudur. Kamunun ihale ettiği işlerin projelerin standartları maalesef çok düşüktür. Ayrıca; kamu ihalelerinde yaklaşık maliyetler belirlenirken
metraj ve poz seçiminde gerekli özen ve önem gösterilmediği gibi, eldeki bütçeye göre proje yapmak yerine, projede değişiklik yaptırmadan ödenek veya bütçeye göre yaklaşık maliyetteki
imalat miktarlarını azaltarak ve/veya maliyeti düşük pozları seçilerek yaklaşık maliyetler düşürülmektedir.
Kamuya taahhüt işi yapan firmalar, aynı sürede birçok ihale için hazırlık yapmaktadır. Kısıtlı sürede düşük standartlı projeler üzerinden metrajların hazırlanması ve tekliflerin
oluşturulması çeşitli sorunlara ve risklere neden olmaktadır.
Bu nedenle; firmalarda metrajlara dayalı tekliflerin oluşturulabilmesi ancak metraj yazılımlarının kullanılması ile mümkündür. Günümüzde kullanımı oldukça yaygınlaşan metraj yazılımları,
insandan kaynaklı hataların önüne geçmekle birlikte zamanı da verimli kullanma olanağı sağlamaktadır. Minimum süre, maksimum verimlilik ve nitelikli bilgiye ulaşma konusunda çözüm sunan
metraj yazılımları, firmaların maliyetlerini de kontrol altında tutmasına olanak sağlamaktadır.
TEŞEKKÜR
Teknik ve Akademik Sektörel Yapı Dergisi Rijit'e, (Temmuz/Ağustos yayını sf 25-29)
Rijit Dergisi Genel Yayın Yönetmeni Sahir GÜR'e
Dergi için emeği geçen tüm teknik kadroya
verdikleri değer ve emeklerinden dolayı teşekkür etmek isterim.
Cengiz BACAK
Demir fiyatlarında yaşanan artışlar ve firmaların bundan sonra uygulaması gereken 4 değişiklik
Com Metraj Yazılımları Türkiye'nin Devlerinin Tercihi!